Inhoud

• Wie kon stemmen in het oude Griekenland?
• De Ekklesia
• De boule
• De Dikasteria
• Het einde van de Atheense democratie

In het jaar 507 v.Chr. Introduceerde de Atheense leider Cleisthenes een systeem van politieke hervormingen die hij demokratia noemde, of 'heersen door het volk' (van demos, "De mensen" en kratosof "power"). Het was de eerste bekende democratie ter wereld. Dit systeem bestond uit drie afzonderlijke instellingen: de ekklesia, een soeverein bestuursorgaan dat wetten schreef en buitenlands beleid dicteerde; de boule, een raad van afgevaardigden van de tien Atheense stammen en de dikasteria, de volksrechtbanken waarin burgers zaken aanhangig maakten voor een groep van door de loterij geselecteerde juryleden. Hoewel deze Atheense democratie slechts twee eeuwen zou overleven, was haar uitvinding door Cleisthenes, 'De vader van de democratie', een van de meest duurzame bijdragen van het oude Griekenland aan de moderne wereld. Het Griekse systeem van directe democratie zou de weg vrijmaken voor representatieve democratieën over de hele wereld.

Wie kon stemmen in het oude Griekenland?

"In een democratie," schreef de Griekse historicus Herodotus, "er is in de eerste plaats die meest schitterende van deugden, gelijkheid voor de wet." Het was waar dat de demokratia van Cleisthenes het politieke onderscheid tussen de Atheense aristocraten die al lang de politiek besluitvormingsproces en de midden- en arbeidersklasse mensen die het leger en de marine vormden (en wier beginnende ontevredenheid de reden was dat Cleisthenes zijn hervormingen in de eerste plaats introduceerde). De 'gelijkheid' die Herodotus beschreef, was echter beperkt tot een klein deel van de Atheense bevolking in het oude Griekenland. Bijvoorbeeld, in Athene in het midden van de 4e eeuw waren er ongeveer 100.000 burgers (het Atheense burgerschap was beperkt tot mannen en vrouwen van wie de ouders ook Atheense burgers waren), ongeveer 10.000 metoikoi of 'ingezeten buitenlanders' en 150.000 slaven. Van al die mensen maakten alleen mannelijke burgers die ouder waren dan 18 jaar deel uit van de demo's, wat betekent dat slechts ongeveer 40.000 mensen konden deelnemen aan het democratische proces.

Ostracisme, waarbij een burger gedurende 10 jaar uit Athene kon worden verbannen, behoorde tot de machten van de ekklesia.

De Ekklesia

De Atheense democratie was een directe democratie bestaande uit drie belangrijke instellingen. De eerste was de ekklesia, of assemblee, het soevereine bestuursorgaan van Athene. Elk lid van de demo's - een van die 40.000 volwassen mannelijke burgers - was welkom om de vergaderingen van de ekklesia bij te wonen, die 40 keer per jaar werden gehouden in een auditorium op een heuvel ten westen van de Akropolis genaamd de Pnyx. (Slechts ongeveer 5.000 mannen woonden elke zitting van de Vergadering bij; de rest dienden in het leger of de marine of werkten om hun families te ondersteunen.) Tijdens de vergaderingen namen de ekklesia beslissingen over oorlog en buitenlands beleid, schreven en herziene wetten en keurden ze goed of veroordeelde het gedrag van ambtenaren. (Ostracisme, waarbij een burger voor 10 jaar uit de Atheense stadstaat kon worden verbannen, behoorde tot de macht van de ekklesia.) De groep nam beslissingen bij eenvoudige meerderheid.

De boule

De tweede belangrijke instelling was de boule of Council of Five Hundred. De boule was een groep van 500 mannen, 50 van elk van de tien Atheense stammen, die een jaar in de Raad dienden. In tegenstelling tot de ekklesia kwam de boule elke dag samen en deed het meeste praktische werk van governance. Het hield toezicht op overheidspersoneel en had de leiding over zaken als marineschepen (triremen) en legerpaarden. Het ging om ambassadeurs en vertegenwoordigers van andere stadstaten. De belangrijkste functie was om te beslissen welke zaken voor de ekklesia zouden komen. Op deze manier dicteerden de 500 leden van de boule hoe de hele democratie zou werken.

Posities op de boule werden gekozen door loting en niet door verkiezing. Dit was omdat in theorie een willekeurige loterij democratischer was dan een verkiezing: puur toeval kon immers niet worden beïnvloed door zaken als geld of populariteit. Het loterijsysteem verhinderde ook de oprichting van een permanente klasse van ambtenaren die in de verleiding kunnen komen om de overheid te gebruiken om zichzelf te bevorderen of te verrijken. Historici beweren echter dat selectie aan de boule niet altijd een kwestie van toeval was. Ze merken op dat rijke en invloedrijke mensen - en hun familieleden - veel vaker in de Raad dienden dan in een echt willekeurige loterij waarschijnlijk zou zijn.

De Dikasteria

De derde belangrijke instelling was de populaire rechtbanken, of dikasteria. Elke dag werden meer dan 500 juryleden door loting gekozen uit een pool van mannelijke burgers ouder dan 30. Van alle democratische instellingen betoogde Aristoteles dat de dikasteria 'het meest bijdroeg aan de kracht van democratie' omdat de jury bijna onbeperkte macht had. Er was geen politie in Athene, dus het waren de demo's zelf die rechtszaken aanhangig maakten, pleitten voor de vervolging en de verdediging en vonnissen uitspraken en veroordelingen deden bij meerderheid. (Er waren ook geen regels over wat voor soort zaken konden worden vervolgd of wat wel en niet kon worden gezegd tijdens het proces, en dus gebruikten Atheense burgers de dikasteria vaak om hun vijanden te straffen of in verlegenheid te brengen.)

Juryleden kregen een loon voor hun werk, zodat de baan voor iedereen toegankelijk kon zijn en niet alleen voor de rijken (maar omdat het loon lager was dan wat de gemiddelde werknemer in een dag verdiende, was het typische jurylid een oudere gepensioneerde). Omdat Atheners geen belastingen betaalden, kwam het geld voor deze betalingen uit douanerechten, bijdragen van bondgenoten en belastingen geheven over de metoikoi. De enige uitzondering op deze regel was de leitourgia, of liturgie, een soort belasting die rijke mensen vrijwillig betaalden om grote civiele ondernemingen te sponsoren, zoals het onderhoud van een marineschip (deze liturgie werd de trierarchia genoemd) of de productie van een toneelstuk of koorvoorstelling op het jaarlijkse festival van de stad.

Het einde van de Atheense democratie

Rond 460 voor Christus, onder het bewind van de algemene Pericles (generaals waren een van de enige openbare ambtenaren die werden gekozen, niet benoemd), begon de Atheense democratie te evolueren naar iets dat we een aristocratie zouden noemen: de heerschappij van wat Herodotus 'de enige man' noemde , de beste. ”Hoewel democratische idealen en processen niet overleefden in het oude Griekenland, hebben ze sindsdien politici en regeringen beïnvloed.

Moderne representatieve democratieën hebben, in tegenstelling tot directe democratieën, burgers die stemmen op vertegenwoordigers die namens hen wetten opstellen en vaststellen. Canada, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika zijn allemaal voorbeelden van moderne representatieve democratieën.