Inhoud
Het Krijt-Tertiaire uitsterven, of het K-T-evenement, is de naam die is gegeven aan het afsterven van de dinosauriërs en andere soorten die ongeveer 65,5 miljoen jaar geleden plaatsvonden. Jarenlang geloofden paleontologen dat dit evenement werd veroorzaakt door klimaat- en geologische veranderingen die de voedselvoorziening van de dinosauriërs onderbraken. In de jaren tachtig ontdekten vader-en-zoon wetenschappers Luis (1911-88) en Walter Alvarez (1940-) in het geologische dossier echter een afzonderlijke laag iridium'an-element dat alleen in de ruimte in overvloed voorkomt en dat overeenkomt met de precieze keer stierven de dinosaurussen. Dit suggereert dat een komeet, asteroïde of meteoorinslag het uitsterven van de dinosauriërs kan hebben veroorzaakt. In de jaren negentig vonden wetenschappers de enorme Chicxulub-krater op het puntje van het Yucatán-schiereiland in Mexico, dat dateert uit de betreffende periode.
Veel theorieën, geen bewijs
Dinosaurussen zwierven 160 miljoen jaar over de aarde tot hun plotselinge overlijden ongeveer 65,5 miljoen jaar geleden, in een gebeurtenis die nu bekend staat als het Krijt-Tertiaire, of K-T, uitstervingsgebeuren. ("K" is de afkorting voor Krijt, die wordt geassocieerd met het Duitse woord "Kreidezeit.") Naast dinosauriërs stierven veel andere soorten zoogdieren, amfibieën en planten tegelijkertijd uit. In de loop der jaren hebben paleontologen verschillende theorieën voorgesteld voor deze uitgebreide afsterving. Een vroege theorie was dat kleine zoogdieren dinosauruseieren aten, waardoor de dinosauruspopulatie afnam totdat deze niet langer duurzaam was. Een andere theorie was dat de lichamen van dinosauriërs te groot werden om te worden bediend door hun kleine hersenen. Sommige wetenschappers geloofden dat een grote plaag de dinosauriërspopulatie decimeerde en zich vervolgens verspreidde naar de dieren die zich op hun karkassen aten. Verhongering was een andere mogelijkheid: grote dinosaurussen hadden enorme hoeveelheden voedsel nodig en hadden alle vegetatie in hun habitat kunnen ontdoen. Maar veel van deze theorieën kunnen gemakkelijk worden afgewezen. Als de hersenen van dinosauriërs te klein waren om zich aan te passen, zouden ze 160 miljoen jaar lang niet hebben gedijen. Ook hebben planten geen hersenen en lijden ze niet aan dezelfde ziekten als dieren, dus door hun gelijktijdige uitsterven zijn deze theorieën minder plausibel.
Wist je dat? Het uitsterven van de K-T was niet de eerste dergelijke massale afsterving in de geschiedenis, noch was het de grootste. Het Perm-Trias-uitstervingsgebeurtenis, bekend als de Grote Dying, vond 251,4 miljoen jaar geleden plaats en vernietigde 96 procent van alle mariene soorten en 70 procent van alle terrestrische gewervelde soorten op aarde.
Jarenlang was klimaatverandering de meest geloofwaardige verklaring voor het overlijden van de dinosauriërs. Dinosaurussen bloeiden in het consequent vochtige, tropische klimaat van de planeet. Maar in het late Mesozoïcum dat overeenkomt met het uitsterven van de dinosauriërs, is er bewijs dat de planeet langzaam koeler werd. Lagere temperaturen veroorzaakten ijsvorming over de Noord- en Zuidpool en de oceanen werden kouder. Omdat de dinosauriërs koudbloedig waren, verkregen ze lichaamswarmte van de zon en de lucht zou ze niet hebben kunnen overleven in aanzienlijk koudere klimaten. Toch hebben sommige soorten koudbloedige dieren, zoals krokodillen, het overleefd. Klimaatverandering zou ook tienduizenden jaren hebben geduurd, waardoor de dinosauriërs voldoende tijd hadden om zich aan te passen.
Het kwam uit de ruimte
In 1956 werd de Russische astronoom Joseph Shklovsky (1916-85) de eerste wetenschapper die dacht dat het uitsterven te wijten was aan een enkele catastrofale gebeurtenis toen hij theoretiseerde dat een supernova (de explosie van een stervende ster) de aarde overgoot met straling die had kunnen doden de dinosaurussen. Nogmaals, het probleem met de theorie legde uit waarom dinosauriërs uitstierven en andere soorten niet. Wetenschappers zeiden ook dat een dergelijke gebeurtenis bewijs zou hebben achtergelaten op het oppervlak van de hoeveelheid straling van de aarde die teruggaat tot het Krijt. Geen gevonden.
Voer Luis Alvarez, een Nobelprijswinnende natuurkundige, uitvinder en pionier op het gebied van straling en nucleair onderzoek. Hij en zijn zoon, bekende geoloog Walter Alvarez, deden onderzoek in Italië toen ze een centimeter dikke laag met iridium verrijkte klei ontdekten aan de K-T-grens. Iridium is zeldzaam op aarde, maar komt vaker voor in de ruimte. De Alvarezes publiceerden hun bevindingen in 1981, postulerend dat de dunne laag iridium werd afgezet na de impact van een grote meteoor, komeet of asteroïde op de aarde. Bovendien zou deze bolide-impact (de meteoor, komeet of asteroïde die tegen het aardoppervlak botst) het uitsterven van de dinosauriërs kunnen hebben veroorzaakt. In die tijd stond de Alvarez-theorie zo ver verwijderd van de heersende hypothesen dat ze werd bespot. Maar langzaam begonnen andere wetenschappers op verschillende plaatsen in de wereld iridium-bewijs te vinden dat de Alvarez-theorie bevestigde. Er was echter geen rokend pistool in de vorm van een botslocatie.
Toen werd in 1991 een enorme meteoorkrater van 110 mijl in diameter ontdekt aan de rand van het schiereiland Yucatán, die zich uitstrekte tot in de Golf van Mexico. De Chicxulub-krater, zoals deze werd genoemd, was vernoemd naar een nabijgelegen dorp. Wetenschappers geloven dat de bolide die het vormde ongeveer 6 mijl in diameter was, de aarde met 40.000 mijl per uur trof en 2 miljoen keer meer energie vrijgaf dan de krachtigste nucleaire bom ooit ontploft. De hitte zou het aardoppervlak hebben geroosterd, bosbranden wereldwijd hebben aangestoken en de planeet in duisternis hebben gedompeld terwijl puin de atmosfeer vertroebelde. Kilometers hoge tsunami's zouden over de continenten zijn gespoeld en vele vormen van leven hebben verdronken. Schokgolven zouden aardbevingen en vulkaanuitbarstingen hebben veroorzaakt.
De resulterende duisternis had maanden, mogelijk jaren kunnen duren. Het zou de aardetemperaturen in de vrieszone hebben gedompeld, planten hebben gedood en herbivoren niets te eten hebben achtergelaten. Veel dinosaurussen zouden binnen enkele weken zijn gestorven. De carnivoren die feestvierden op de herbivoren zouden een maand of twee later zijn gestorven. Over het algemeen zou het verlies aan biodiversiteit enorm zijn geweest. Alleen kleine opruimende zoogdieren die zich in de grond konden nestelen en eten wat er nog was, zouden het hebben overleefd. De iridiumlaag plus de Chicxulub-krater waren voldoende bewijs om veel wetenschappers ervan te overtuigen dat de bolide-impacttheorie geloofwaardig was. Het verklaarde veel van wat eerdere theorieën niet konden.
Nog steeds een theorie
Paleontologie blijft een competitieve discipline, hoewel het centrale mysterie ervan lijkt te zijn opgelost. Overeenstemming over het uitsterven van dinosaurussen is verre van unaniem en er worden nog steeds fossielen gevonden die bijdragen aan de kennis over hoe de dinosauriërs leefden en stierven. Pas recent zijn vogels geïdentificeerd als afstammelingen van de dinosauriërs en de theorieën over dinosaurusintelligentie en -gedrag blijven veranderen. Zelfs lang gevestigde waarheden zoals de koelbloedigheid van dinosaurussen staan open voor discussie. De theorie over klimaatverandering is nog steeds van invloed op sommige wetenschappers, die weerleggen dat de Chicxulub-impact de enige oorzaak van het uitsterven was. Bewijs van de 65 miljoen jaar oude lavastromen in India laat doorschemeren dat een gigantische, gasvormige vulkanische pluim de wereldwijde klimaatverandering die de dinosauriërs bedreigde, zou hebben geïnitieerd. Het voortdurende onderzoek van wetenschappers zal helpen om een meer gedetailleerd beeld te schetsen van de steeds veranderende, steeds evoluerende planeet.
